SPC i njoj bliska kulturna udruženja obeležavaju ovih dana osam vekova autokefalnosti. U bečkom sedištu Eparhije austrijsko-švajcarske danas se završava trodnevni program koji spaja tradiciju i savremenost, religiju i kulturu, društvo i politiku, dijasporu i Srbiju u simboličkom dijalogu preko granica vremena i prostora. Izložbe, promocije i svečane akademije pokazuju stanice jednog dugog puta.
Manifestacije su počele u petak, u ovde najstarijem objektu SPC, Crkvenoj opštini Svetog Save na Renvegu, nastavile se juče i danas u novoj Bogorodičinoj crkvi u šesnaestom bečkom distriktu.
Sama promena lokacija, iz starog u novo, pokazuje namere organizatora – Crkve i Srpskog kulturnog društva “Prosvjeta” – da se generalnoj simbolici doda lokalni kolorit i da on postane nosilac smisla o Srbima u Beču kao korisnicima dve velike kulturne tradicije, srpske i austrijske.
Zgrada Crkvene opštine u Ulici Svetog Vida, Renveg, cetralni je, dugo godina i jedini, objekat SPC u Beču.
Podizana je u drugoj polovini devetnaestog veka, u dugom procesu menjanja lokacija i u uslovima hirovite austrijske zakonske regulative o manjinskim religioznim zajednicama.
Nekad je kočio dvor, nekad grad, ali još češće promenljiva finansijska situacija Srpske crkvene opštine, kao i stalne unutrašnje svađe.
Tako se i dogodilo da je Opština Svetog Save osnovana 1860, ali je njena zgrada klasične građanske fasade, iza koje se krije i funkcionalno integrisana, gledano s ulice neprepoznatljiva crkva, završena tek 1893.
Pre šest godina, Srpska pravoslavna crkva je konačno došla i do prave, arhitektonski prepoznatljive crkve, kada je od Bečke nadbiskupije i kardinala Šenborna dobila na poklon objekt u Otakringu, 250 godina staru, prostorno i funkcionalno velikodušno projektovanu crkvu na Lerhenfeldu (Ševinom polju).
Danas je to pravoslavna Crkva Bogorodičnog uspeća, najreprezentativnija imobilija SPC austrijske eparhije.
Unutrašnjost hrama u Srpskoj crkvenoj opštini Sveti Sava
Kad se počne sa kulturnim programom u staroj Crkvi Svetog Save, pa pređe na svečanu akademiju i liturgiju u novom Bogorodičinom hramu, onda se ide u budućnost. Da je obrnuto, vraćalo bi se u prošlost.
Vladika Andrej to zna, pored svih jezika kojima vlada, on se dobro snalazi i u vokabularu simboličkih formi.
Hilandar, tako kako jeste
Program je počeo u petak otvaranjem izložbe Stanka Rodića iz Novog Sada. Po obrazovanju mašinski inženjer, Rodić spada u dugi niz autora takozvane naivne umetnosti, od Anrija Rusoa -Carinika kao modernog začetnika tog pravca, preko svetski uspešnih imena s balkanskih prostora, kao što su Ilija Bosilj Bašičević, Zuzana Halupova i Dobrosav Milojević iz Srbije, ili Generalić, Ivan Rabuzin i Krsto Hegedušić iz Hrvatske.
Rodić ne mora da brine o svom umetničkom statusu – kakav god da on jeste, tema njegovih umetničkih intervencija će uvek biti poznatija.
Stanko Rodić, novosadski umetnik, predstavlja svoja dela inspirisana Hilandarom
Fokus tog umetnika je na “memorabilijama” Hilandara i Svete Gore. Rodić na Atosu skuplja zaboravljene, odbačene objekte; stare, ali bez arheološke vrednosti.
To su ostaci drvenih okvira i liturgijskih pomagala, metalni zakovci sa teških manastirskih vrata, stari konopci i ekseri sa pristaništa, obluci iz plićaka, složeni u redukovane, pregledne aranžmane na drvenim nosačima koji podsećaju na ikone.
Rodićeve slike-kolaži se igraju nizom skoro-pozajmica iz više strana. One izgledaju kao da su u formatu ikone, ali nisu, jer su često kvadratne i odstupaju od kanona. One se na prvi pogled predstavljaju kao nosioci monaške poniznosti, kao reminiscencije izgorelih krstova starih ratova, ali su previše dekorativne da bi dosledno prenele taj utisak. Njihova estetika nije estetika odricanja već nostalgije.
Slike-objekti Stanka Rodića, pozlaćeni obluci s obale Svete Gore
I u svim ostalim formalnim rešenjima, Rodić ostaje ambivalentan. Njegove slike su slike-objekti, kao iz vremena ranog nizozemskog slikarstva iz petnaestog veka, kad su nosač i bočni okviri slike bili napravljeni iz jednog komada drveta, tako da je “slika” bila istovremeno i “predmet”, ne samo za gledanje, već i za držanje u rukama.
Na istorijske reference nastavljaju se i citati iz moderne umetnosti, kao upotreba takozvanih ready-made objekata, ili još više “as found” principa, onako kako je nađeno, što je forma koja se iz britanske arhitekture pedesetih godina proširila na sve vizuelne umetnosti.
Uz sve to, Rodićeve slike-objekti poseduju i atraktivnost suvenira visokog kvaliteta, onog tipa koji kod posmatrača izaziva instant zaljubljenost i želju da ga kao trofej odnese kući.
Problem je samo da ti objekti čuvaju duhovnu distancu i otimaju se prvobitnom utisku jednostavne geometrijske dekorativnosti. Još veći da na Atosu nema muzejskog šopa tog tipa, a ni turista opšte prakse!
Na zidovima sećanje
Srđan Mijalković, šef “Prosvjete”, kaže da su Rodićevi objekti namerno postavljeni ispod istorijskih fotografija, originalnih slika Uroša Predića i Paje Jovanovića, kao i kopija njihovih poznatih dela, koji svi skupa, zajedno sa malom plastikom, tvore stalnu postavku likovnog blaga u trpezariji Crkvene opštine Sveti Sava.
Srđan Mijalković, direktor Srpskog kulturnog društva Prosvjeta sa novinarkom RTS-a
Te stalne slike stoje na zidovima više nego što bi to sa stanovišta posmatrača bilo optimalno. Jedan od razloga je svakako u “nedohvatljivosti” motiva – da su obešene niže, utisak prostorije bi bio topliji, više bi ličila na muzej, nego bila daleki citat na strogost srednjovekovnih manastirskih refektorija.
Ali tom odlukom koja cilja na vizuelnu askezu, istovremeno je oslobođen veliki prostor belog zida na visini posmatrača, te sada popunjen Rodićevim hilandarskim as-found kolažima. Ponovo namerna simbolika, ponovo svesno prelaženje granica istorijskih epoha.
Ali i političkih. Otvarajući izložbu punu vremenskih interpolacija, odozgo pritisnutu težinom istorije, dole oplemenjenu dekorativno-zlatnim citatima Vizantije, vladika je spomenuo susret patrijarha Irineja, Aleksandra Vučića i Milorada Dodika u beogradskom Centru “Sava” pre mesec dana. To je događaj koji obećava mirnije dane u odnosima države/države i Crkve.
Sve još može ispasti dobro, kaže bečki vladika Andrej.
Nemanjići, drugi put među Srbima
Posle izložbe u refektoriju, prešlo se u salu na četvrtom spratu Crkvene opštine, gde je održana bečka promocija trilogije o Nemanjićima Vladimira Kecmanovića i Dejana Stojiljkovića.Da ova tri dana nije sve bilo duhovnost, vera, politika i nostalgija, već i prilozi za noviju kulturnu istoriju, dobro pokazuje nastup ove dvojice autora.
Nenad Kecmanović predstavlja knjigu o NemanjićimaDošli su sa Nemanjićima, ali za publiku u Beču ne u startu najjasnije sa kojim Nemanjićima – onima o kojima su učili iz škole, onima iz serije koju još nisu videli, ili onima iz knjige koju još nisu čitali?I do dijaspore u Beču, one okupljene oko “Prosvjete” i Crkve, dolaze odjeci aktuelnog srpskog diskursa o Nemanjićima. Njihov istorijski status je deo nauke i obrazovnog sistema, što je jedna stvar. Ovde se misli, a tako je to shvatila i publika, na medijalne Nemanjiće, na Nemanjiće kao moderni motiv, kolektivno sećanje koje pomaže da se premoste i zaborave godine osmanlijske vladavine.
Posle prvog, mahom neuspešnog televizijskog boravka Nemanjića u modernoj Srbiji, jasno je da postoji potreba za popravnim. Nemanjići drugi put među Srbima, to je bio stil u kom je proteklo predstavljanje knjige dvojice autora.
Vladika Andrej im je za tu priliku otvorio potpuno renoviranu salu na koju su u Crkvenoj opštini svi veoma ponosni.Hladna, negostoljubiva prostorija sa izgledom skladišta nameštaja, u kojoj je vladika Andrej, tada 2014. tek postavljen na dužnost, davao intervju RTS-u, sada je dobila izgled neobarokne bogate bečke trgovačke kuće s kraja 19. veka.
Primamo cara, mislimo na kralja
Tim stilskim citatima Srpska pravoslavna opština pokazuje da je svesna svojih istorijskih korena. Nju su finansijski na leđima izneli srpski trgovci i zanatlije iz Beča i Austrougarske monarhije.Sada im se Andrej vizuelno vraća, tako što stvara enterijer između funkcije i spomenika, i uokviruje ga frizom duhovnih i kulturnih ličnosti važnih za dugi život sprske zajednice u Beču.
U istoj zgradi, nekoliko spratova niže je Hram Svetog Save, osvećen 19. novembra 1893, sa prvom službom koju je u njemu držao mitropolit bukovinsko-dalmatinski iz Černovice Silvestar Andrejević.Bio je to uzbudljiv dan o kome su pisale sve bečke novine.Fasada je bila svečano ukrašena austrougarskim grbovima i srpskim trobojkama. Čekao se austrougarski car.
Srpski kralj Aleksandar Obrenović je ostao u Beogradu. Njegov otac, bivši kralj Milan Obrenović je bio u Beču i možda pratio ceremoniju iz nekog kutka – u svakom slučaju, arhive Srpske crkvene opštine ga ne spominju.Na vrhuncu napetosti, stigao je car Franjo Josip i seo na stolicu koju su mu stavili neposredno kod ikonostasa. Došao je i kancelar Vindišgrec, dva austrougarska ministra, gradski oci, grofovi, pokrajinski upravitelji, kao i kompletna srpska ambasada u Monarhiji.Svet Srba u Beču je tada izgledao miran i prosperitetan. Sada je opet uhvatio tu trasu, toliko da se, kao na ovoj trodnevnoj manifestaciji Eparhije i “Prosvjete”, ponovo postavljaju mirnodopska pitanja šireg kulturnog identiteta, kolektivnog istorijskog sećanja i savremenog doživljaja vere.
Naravno, i medijalnih Nemanjića. Hoće li ovog puta uspeti?
IZVOR:RTS.RS
http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/11/region/3765552/zaboravljeni-delici-svete-gore-u-becu.html
