Tog ratnog leta, u vreme Drugog svetskog rata, na području današnje Hrvatske i BiH pobijene su desetine hiljada Srba
Minula sedmica za javnost u Srbiji i Republici Srpskoj protekla je u znaku prisećanja i molitvi za nevine žrtve stradale od ustaškog režima u Nezavisnoj državi Hrvatskoj (NDH) u vreme Drugog svetskog rata, kao i na civile stradale u etničkom čišćenju u akciji „Oluja” u proteklom ratu u vreme secesije Hrvatske od Jugoslavije.
Sem pomena za žrtve zlodela u „Oluji”, koji već nekoliko godina zajednički organizuju Srbija i RS, minule sedmice je u Memorijalnom kompleksu Šušnjar u Sanskom Mostu obeleženo stradanje, to jest pokolj nad 5.500 uglavnom Srba, ali i Jevreja i Roma, koji su ubijeni pre 81 godinu, na Ilindan 1941.
Takođe, javnost se minule sedmice pomolila za žrtve pokolja od strane ustaškog režima koji se dogodio u Prebilovcima, malom mestu između Trebinja i Čapljine, gde su 4. avgusta 1991. sahranjeni posmrtni ostaci hercegovačkih Srba, koji su bili žrtve ustaškog genocida koji se desio na taj datum.
Šušnjar je malo mesto u opštini Sanski Most, na severozapadu BiH, koje pripada Federaciji BiH. Teror nad Srbima počeo je u maju 1941. godine, kada je u Sanskom Mostu zabranjena proslava Đurđevdana. Pobuna srpskog naroda ugušena je streljanjem 27 Srba od strane Nemaca, koji su „za primer” potom obešeni u gradskom parku u Sanskom Mostu. Dva meseca potom pripadnici NDH i nemačke vojske su započeli masovna streljanja u Šušnjaru.
„Danas Srbima govore o genocidu, a u samo par dana jula i avgusta 1941. ubijeno je 5.500 Srba u Sanskom Mostu, 1.000 Srba ubijeno je u Bosanskoj Krupi, 2.000 Srba u Ključu, 1.500 u Prijedoru, te više od 12.000 Srba na Garavicama kod Bihaća”, podsetio je na komemoraciji u Šušnjaru Radovan Kovačević, savetnik srpskog člana Predsedništva BiH Milorada Dodika.
Istoričari podsećaju da je NDH osnovala na desetine logora za istrebljenje Srba. Među njima su i logori za decu, što NDH izdvaja po bestijalnosti od drugih nacističkih režima. Prvi logor za istrebljenje Srba u NDH osnovan je u Koprivnici, u prostorijama fabrike „Danica” u aprilu 1941. godine, istog meseca kada je ustanovljena NDH. Kako navode, neki od logora koje je ustanovila NDH su i Kruščica kod Travnika, Kerestinec, Jastrebarsko, Tenja, Đakovo, Gornja Rijeka kod Križevaca, Reka kod Jastrebarskog, Loborgrad, Caprag kod Siska, te Vinkovci, Slavonska Požega i Bjelovar. Gospićka grupa logora (Jadovno–Gospić–Pag) postojala je od početka maja do avgusta 1941. godine. Za 122 dana tamo je ubijeno oko 40.000 Srba. Ovaj logorski sistem bio je preteča sistema logora Jasenovac. O zverstvima koja su počinjena u logoru gde je skončalo na stotine hiljada nevinih svedoče reči upravnika Jasenovca koji su govorili da logor može da primi „neograničen broj zatvorenika”.
U Prebilovcima kod Čapljine (Hercegovina) početkom avgusta 1941. ubijeno je 826 Srba. U tom selu tada su živela ukupno 994 Srbina. Većina ubijenih bačena je u jamu Golubinku, ostali su ubijeni na kućnom pragu. Pedeset i četiri srpska domaćinstva Prebilovaca su tim pokoljem zauvek ugašena, podsetili su banjalučki mediji. Rano ujutru, 4. avgusta, oko 1.500 ustaša napalo je selo, u kom su se iživljavali nad ženama i decom. Jedina osoba koja se spasla i živa izašla iz škole u Prebilovcima bila je Mara Bulut. Prema njenim rečima, ustaše su vadile bebe iz kolevki i razbijale dečje glave o zid škole pred očima majki, izveštavaju mediji u RS. Pokolj, odnosno bacanje preživelih u jamu Golubinka, trajao je punih šest časova (od 7.30 do 13.30 časova). Prema podacima koji su utvrđeni na sudskom procesu u Mostaru, za to vreme je u jamu Golubinku bačeno 470 lica, i to 237 dece i 233 žene. Naknadno je utvrđeno da je toga dana u jamu Golubinku bačeno više od 500 osoba. Takođe je utvrđeno da su ustaški zločinci pre i posle 6. avgusta dovodili manje i veće grupe žrtava u Šurmance osam puta i bacali ih u istu jamu. Bestijalnost i razmere zločina navele su italijansku vojsku da o zlodelima izvesti Musolinija, koji je obavešten između ostalog i o tome da je učiteljica Stana Arnautović silovana pred njenim đacima i da su čak i devojčice od osam godina bile silovane, a italijanskog generala Alesandra Luzana, koji je pismom obavestio Musolinija, zgrozilo je to što je u ovom sramnom činu učestvovao i jedan sveštenik Rimokatoličke crkve.
Strašna zverstva nad srpskim civilima počinjena su u banjalučkim naseljima Drakulić, Motike, Šargovac i rudnik Rakovac, gde je 7. februara 1942. ubijeno preko 2.300 Srba. Stari Brod na Drini i Miloševići kod Rogatice i Višegrada je u proleće 1942. postalo mesto stradanja za 6.000 Srba.
Tokom genocida nad Srbima u NDH ljudi su mrtvi ili živi bacani u jame. Najpoznatija je Šaranova jama na Velebitu, duboka 42,5 metra, Ravni Dolac kod Livna, Golubinka kod Čapljine, Koritska jama kod Gacka, Kapavica i Pandurica kod Ljubinja i mnoge druge. Uništavane su bogomolje, a jedna od prvih koje su porušene od režima NDH bio je bihaćki hram Svete Trojice. Taj hram je nedavno obnovljen, a zbog zasluga na obnovi orden SPC dobio je Hamdija Lipovača, bivši gradonačelnik Bihaća.
