Pravoslavna crkva koju gradi srpska dijaspora u Bocvani jedini je pravoslavni hram u ovoj zemlji i drugi na celom afričkom kontinentu.
Visoka crkva sa pravoslavnim krstom na vrhu ne bi bila neobičan prizor na Balkanu, ali na jugu Afrike, ona je pravi “beli džin” među onižim građevinama koje dominiraju arhitekturom Gaboronea, glavnog grada Bocvane.
Crkvu Svetog Save – jedinu pravoslavnu crkvu u toj zemlji i drugu na afričkom kontinentu – od 2015. godine gradi srpska dijaspora.
Tačnije, grade je Srbi koji su se tu doseli mahom tokom ratova 1990-ih, zahvaljujući liberalnom viznom režimu u godinama kada su mnoge granice bile zatvorene za Jugoslovene.
– Sada imamo parče Srbije u Africi, kaže ktitor crkve i preduzetnik Milivoje Nikolić.
Za sve brojniju srpsku dijasporu u Bocvani koju, prema Nikolićevim rečima, čini tridesetak porodica, izgradnja pravoslavnog hrama predstavlja istorijski trenutak, a za one mlađe koji su tamo rođeni i odrastaju – duhovnu i kulturološku vezu sa maticom.
Život u parohiji
U jednom od elitnijih delova Gaboronea, na crvenkastoj zemlji i među onižim afričkim rastinjem, uzdiže se crkva Svetog Save.
Osveštao ju je patrijarh Irinej 2018. godine, tokom prve posete jednog poglavara srpske crkve Africi.
– Ušli smo u to iz želje da našoj deci, koja su odrasla u Bocvani i nemaju mnogo dodira sa Srbijom, ostavimo nešto što će im pomoći u rešavanju pitanja svog identiteta – ko su i šta su – kaže Nikolić.
Srpska zajednica u Bocvani uglavnom živi i radi u glavnom gradu, a od 2011. godine okuplja ih Srpsko društvo.
– Mala smo zajednica i funkcionišemo kao porodica – kaže Ana Pribil, rođena Beograđanka, koja u Africi živi poslednjih 12 godina.
Njen suprug Vladimir se u Bocvanu doselio sa porodicom kao dečak, početkom devedesetih.
– Svake nedelje se okupljamo – ranije u prostorijama Srpskog društva, danas u crkvi – imamo srpsku školicu za decu, družimo se vikendima uz gibanicu i štrudlu – kaže on.
Ideja o izgradnji crkve postoji od 2000-ih, navodi Pribil, ali za tako nešto sve do pre nekoliko godina “nije bilo uslova”.
A onda je porodica Nikolić Srpskom društvu ustupila plac za izgradnju hrama.
Uz podršku Vlade Bocvane, kao i pomoći prijatelja iz Srbije, Grčke, Kine, Afrike i Amerike, crkva je građena tokom poslednjih šest godina.
Građevina je završena, ali tek predstoje radovi na ukrašavanju unutrašnjosti hrama.
Svemu tome, objasnio je Nikolić za dokumentarni serijal Radio televizije Srbije iz 2018. godine, prethodile su decenije rada i truda.
Od prvih srpskih porodica koje su u Afriku stigle krajem 1960-ih, pa sve do onih koji su se 1990-ih i kasnije doseljavali u Bocvanu, u ovoj zemlji danas, prema njegovim rečima, živi “oko 150 Srba i njihovih potomaka”.
Među njima ima arhitekata, građevinara, medicinskih tehničara ili preduzetnika, poput Nikolića, koji se bavi pogrebnim uslugama.
Bocvana je nekadašnji britanski protektorat, a nezavisnost je proglasila u septembru 1966. godine.
Već 1970. godine uspostavljeni su diplomatski odnosi sa Jugoslavijom, a jedan od znakova dobrih odnosa bio je što su Jugosloveni bez vize mogli da putuju u ovu afričku zemlju.
Prema podacima enciklopedije Britanika, dominantna religija u Bocvani je hrišćanstvo, ali ono nije ni pravoslavno ni katoličko, već se radi o verskim sektama koje su proizišle iz hrišćanstva i u kojima se praktikuju lokalni običaji.
Posle hrišćanske, najveće verske zajednice su muslimanska i budistička.
Ana Pribil kaže da vera u svakodnevnom životu igra veliku ulogu.
– Afrikanci svake nedelje odlaze u crkvu, imaju svečanu odeću posebno za tu priliku i jako su ponosni na tu tradiciju – objašnjava.
Stvari koje možda niste znali o Bocvani:
Bocvana je jedna od politički najstabilnijih zemalja u Africi – ima najdužu tradiciju višestranačja na kontinentu i nema visoke stope korupcije, a važi i za državu u kojoj se poštuju ljudska prava;
Najveći je proizvođač dijamanata na svetu;
Prosečna plata iznosi 890 evra;
Ima skoro triput manje stanovnika od Srbije – dom je za nešto više od 2,3 miliona ljudi, ali je takođe jedna od najređe naseljenih zemalja uz Africi, dok na najvećem delu teritorije žive divlje životinje, pa je Bocvana popularna destinacija za safari turizam;
Četiri petine od ukupno dva miliona stanovnika čine Bantu crnci;
Država je ime dobila po najbrojnijem plemenu – Cvana;
Pre nekoliko godina, bila je na neslavnom prvom mestu u svetu po broju zaraženih HIV-om, za koje su u Bocvani sada dostupni lekarski tretmani, ali prema podacima UN-a za 2014. godinu, zaraženo je 25 odsto stanovnika uzrasta od 15 do 29 godina.
Svi su dobrodošli
Ikonopisac Vladimir Skerlić u Beogradu priprema ikonopis oltara, koji će potom biti postavljen u Bocvani.
Od kada je srpska crkva otvorila vrata, u nju dolaze i drugi pravoslavni vernici.
– Najviše dolaze Grci i Rusi koji žive u Bocvani, ali ima i mnogih drugih – navodi Vladimir Pribil.
Zajednica se proširila i kroz prijem novih vernika – pojedini Afrikanci odlučili su da postanu pravoslavci.
Anastazina Miraž udala se za Srbina u oktobru 2019. godine – pred udaju se pokrstila.
– Razlike nisu velike, jedna od stvari koje sam primetila jeste da u hrišćanskim crkava u koje dolaze lokalci nije dozvoljen alkohol. Takođe se očekuje da se oblačite u garderobu koja prekriva sve, na čemu se u srpskoj crkvi ne insistira- priča ona.
Dok mešovitih brakova ima, navodi Nikolić, unutar pravoslavne zajednice najviše je srpskih.
Ipak, kako dodaje, “deca iz srpskih i mešovitih brakova imaju jednu vrstu identitetske konfuzije”.
– Odrastajući u Bocvani brzo primete da ne pripadaju tom delu sveta u potpunosti, ako ništa drugo, onda zbog boje kože, to je veoma očigledno. Međutim, odrasli su u Africi, pa na to gledaju kao na svoju kuću i uzimaju najbolje od oba – kaže.
Čak i njemu, pošto je veći deo života proveo daleko od matice, često je “konfuzno u glavi”.
– Niti si tamo, niti ovde, veoma je komplikovano – priča Nikolić.
Zbog toga mu je jedan od glavnih motiva da sa porodicom podigne crkvu bio da “pomogne deci da se povežu se sa dalekim krajevima na Balkanu iz kojih dolaze njihovi roditelji”.
– Mi se trudimo da kod njih izgradimo osećaj prema Srbiji, a crkva pomaže u tome – navodi Nikolić.
Crkva još uvek nema svog sveštenika, već je periodično posećuju sveštenici iz Srbije i susedne Južnoafričke Republike.
Ikonopisac Jovan Skerlić iz Beograda, zadužen je za unutrašnje oslikavanje hrama, koji je zbog radova već putovao u Bocvanu, opisuje dolazak sveštenika kao “pravi praznik”.
– Ljudi čekaju da se venčaju, krste, ispovede… Ima ljudi koji su rođeni u Bocvani i koji su se iz raznih religija pokrstili u pravoslavlje – to je Božija kuća, svi su pozvani – kaže Skerlić.
Crkva Svetog Save u Gaborneu drugi je pravoslavni hram u Africi – do skora jedini je u Johanesburgu, u Južnoafričkoj Republici.
Posvećen je Svetom Tomi, a kamen temeljac postavljen je još 1978. godine.
Egzotična arhitektura
– Crkva narušava monotoniju gradskog pejzaža – Gaborone je pun prizemnih građevina, sa izuzetkom nekoliko staklenih zgrada u kojima su uglavnom smeštene državne institucije – kaže Skerlić.
Srpska crkva, sa tornjem i krstom, štrči, jer je među najvišima u gradu, dodaje.
Objašnjava da je sagrađena kao “jednobrodna bazilika sa tornjem, koja najviše liči na crkve kakve su se u Srbiji gradile krajem 19. ili početkom 20. veka.
Takva ne bi privlačila pažnju da se nalazi “na Karaburmi ili Mirijevu”, dodaje.
– Ali za afričke prilike je egzotična, pa meštani dolaze pred crkvu da se slikaju – kaže Skerlić.
