Smrt poslednjeg srpskog cara: Sa njim prekinuta loza Nemanjića, tad počinje stradanje našeg naroda

Car Uroš Nemanjić dobro je poznata ličnost srpskog Srednjeg veka. Istorija ga je upamtila kao jedinog sina cara Dušana, kao poslednjeg srpskog cara i čoveka čijom smrću se ugasila dinastija Nemanjića, a ponajviše po nadimku – Nejaki.

Njegovom smrću ugasila se loza Nemanjića, a zaborav je pokrio slavne dane srpske srednjovekovne države. Simbolično, baš kao što je u zapećku sećanja i skrajnut od svih, još za života bio i sam Uroš.

Ovo je priča o njemu…

Za jedne “blagi”, za druge “nejaki”

Uroš Nemanjić ili punim imenom Stefan Uroš V Nemanjić, bio je jedini sin cara Dušana i njegove supruge Jelene, bugarske princeze. Rodio se 1336. ili 1337. godine. Detinjstvo i mladost je proveo na očevom dvoru gde je pažljivo pripreman za vladara – osim čitanja i pisanja, poznato je da je učio i vojne veštine, ali još i više strategiju, jer se očekivalo da će, jednog dana, upravo on biti taj koji će, kao suveren, predvoditi nove pohode i bojeve.

Uroš je imao oko 10 godina kada se njegov otac, na saboru u Skoplju održanom 16. aprila 1346. godine, proglasio za cara. Ovim činom na Uroša je prešla titula kralja i Dušanovog savladara, mada je izvesno da je, da bi dobio bilo kakvu stvarnu moć i priliku da uči da vlada, Uroš morao da sačeka bar još neku godinu jer je bio premlad.

Na osnovu fresaka možemo pretpostaviti da je Uroš izrastao u lepog mladića, skladne građe – krupnog, duguljastog lica, crvenkaste kose i brade, koji je likom podsećao na oca. Ako to i jeste bio slučaj, svaka sličnost završavala se tu. Jer, dok Dušana narodno predanje opisuje kao odlučnog, jakog i srčanog, o Urošu govori kao o blagom, tihom i mirnom čoveku “po istini krasnom i dostojnom divljenja po izgledu” ali “mladom smislom”. Na tragu ovoga su i njihovi nadimci. Dok je Dušan ostao upamćen kao “Silni”, Uroš je ostao “Nejaki” – neodlučan i nedovoljno jak da se nametne kao vođa.

Kako bilo, naslednik trona Nemanjića je u mladosti verovatno upravljao nekim delom očeve države što je trebalo da ga pripremi za samostalnu vladavinu. Njegov život dramatično se promenio kada je, u decembru 1355. iznenada i u punoj fizičkoj snazi, umro car Dušan. Urošu je bilo manje od devetnaest godina.

Kako je još za vreme očevog života određen za naslednika, Uroš je za cara krunisan neposredno nakon Dušanove smrti, a smena vlasti izvršena je mirno i bez bilo kakvih trzavica.

Problemi su došli posle…

Prvi protivnik – stric!

Car Dušan iza sebe je ostavio ogromno carstvo, teritorijalno razuđeno, sa velikim brojem oblasnih gospodara od kojih su se neki, upravo zahvaljujući ratovima i osvajanjima Nemanjića, ekstremno obogatili. Sve njih, Dušan je držao u pokornosti čeličnom rukom, obezbeđujući pokornost naizmenično kaznama i nagradama. Uroševa ruka pokazala se kao znatno mekša…

Ironično, probleme novom caru prvo je počeo da zadaje član njegove sopstvene porodice. Simeon Uroš bio je Urošev stric, Dušanov polubrat. Kao sin kralja Stefana Dečanskog, Simeon je smatrao da njemu pripada carski presto. Poveo je vojsku protiv bratića, ali su crkva, kao i najveći broj vlastelina, smatrali da se vlast legitimno prenela sa oca na sina i da je Uroš zakoniti naslednik.

Iako mu nije pošlo za rukom da dođe na srpski presto, Simeon je ipak uspeo da “okrnji” bratićevu državu otcepivši južne oblasti nekadašnjeg Dušanovog carstva – Tesaliju, Epir i Albaniju. Godine 1359. proglasio za cara Romeja, Srba i cele Albanije i godinama vladao potpuno nezavisno.

Ubrzo su se pojavili u spoljni neprijatelji. Carstvo je napao Matija Kantakuzen, a onda i ugarski kralj Lajoš. Srbija se u oba slučaja odbranila, ali su svi ovi problemi vlasteli pokazali neodlučnost i nemogućnost Uroša da kontroliše ogromnu državu koju mu je otac ostavio, pa je uskoro bilo sve više onih koji su počeli da se bune i traže “svoje parče kolača” ratujući međusobno i proglašavajući se vladarima manjih ili većih oblasti. Uroš je bio potpuno nesposoban da ih u tome spreči.

Bio je to početak kraja srpskog srednjovekovnog carstva.

Uzdiže se nova dinastija

U takvoj situaciji kao moćno plemstvo na dvoru cara Uroša uzdiže se porodica Mrnjavčević – braća Uglješa i Vukašin. Njihovo poreklo, kao i uloga koju su igrali pre 1365. nikada nisu do kraja razjašnjeni, ali je nepobitna činjenica da se te godine Vukašin u Prilepu proglašava za kralja i Uroševog savladara. Poslednji car Nemanjića, kome u tom trenutku ništa osim titule i nije ostalo, nije imao izbora nego da prihvati podelu vlasti.

Vukašin je pod svojom vlašću držao Staru Srbiju i severnu i zapadnu Makedoniju, s gradovima Prizrenom, Skopljem, Prilepom i Ohridom. Njegov brat Uglješa se proglasio za despota u oblasti grčke Makedonije i tako je faktički nastala jedna potpuno nova država – zemlje Mrnjavčevića koje su obuhvatale celu Makedoniju, i u kojima je kao apsolutni vladar vladao Vukašin.

Savladarstvo nije ojačalo centralnu vlast. Ostala vlastela je prezirala Mrnjavčeviće zbog moći koju su stekli, a car Uroš je bio preslab da se nametne kao autoritet. Zato se cepanje Dušanove države nastavilo. Nastupa period kada o Urošu skoro da i nema istorijskih zapisa, piše Istorijski zabavnik.

Kako Uroš nije imao dece, Mrnjavčevići su planirali da posle njegove smrti krunu Nemanjića nasledi Vukašinov sin – Marko. On dobija titulu mladog kralja zbog koje će u narodnom predanju i ostati upamćen kao – Kraljević Marko.

U takvom rasulu 26. septembra 1371. odigrala se Marička bitka između turske i srpske vojske. “Na crtu” neprijatelju stala su samo braća Mrnjavčević, a Srbi su pretrpeli strašan poraz. U boju su poginuli i Vukašin i Uglješa, kao i toliko vojske da se vest o strašnom masakru pročula i daleko van granica države. Nakon bitke, Turci su mesto sukoba prozvali “sirf sindigi” – “mesto gde su Srbi izginuli”, a u narodnoj frazeologiji se izreka “odnela ga mutna Marica” zadržala do današnjih dana.

Srpski crkveni letopisi Maričku bitku često prikazuju kao božiju kaznu Mrnjavčevićima zbog njihovog odnosa prema caru Urošu. Istorijski tačnije bi bilo reći da su, razjedinjeni i posvađani, srpski velikaši potcenili opasnost koja dolazi od Turaka kojima je nakon ovog boja otvoren put za dalja osvajanja Balkana.

Nekada moćni oblasni gospodari Dušanovog carstva odjednom su morali da traže pomoć drugih država i prihvate vazalni odnos. One na Jugu već tada pokoravaju Turci. Iako je u tom trenutku verovatno malo ko mogao da shvati pune razmere ove katastrofe – Bitka na Marici bila je jedan od najsudbonosnijih događaja u istoriji srpskog naroda.

Dušanovo carstvo prestalo je da postoji…

A Uroš?

Lišen svake moći i uticaja, sam i zaboravljen od svih, nedugo nakon Maričke bitke umro je i car Uroš – 2. ili 4. decembra 1371. Kako i pod kojim uslovima nije poznato. Bile su mu samo 33 (ili 34) godine. Hroničari onog doba zapisali su: “Njegovom smrću skonča se Carstvo srpsko, jer on beše sedmi i poslednji vladar iz roda Nemanjina”.

Kasnije se narodom pronela vest da je kralj Vukašin bio taj koji je ubio cara. Najpopularniji mit tvrdio je da se to dogodilo u lovu, na vodi, kada se car sagnuo da se osveži. Iako rasprostranjena, ta priča nema uporište u istorijskim činjenicama iz jednog jednostavnog razloga – u trenutku Uroševe smrti, Vukašin je već bio mrtav.

Ipak, verovatno na osnovu ovog predanja, kao i činjenice da je narod sa simpatijama i neskrivenim sažaljenjem gledao na poslednjeg srpskog cara iz dinastije Nemanjića, crkva je Uroša, dva veka nakon smrti, proglasila za mučenika i svetitelja.

Mošti Svetog cara Uroša V Srpskog danas počivaju u manastiru Jazak na Fruškoj gori. Srpska pravoslavna crkva kao njegov dan obeležava 15. decembra. Ovo je krsna slava mnogih srpskih domova, ali i manastira Jazak, istoimenog sela, kao i pogona Jazak vode – prirodno dobre izvorske vode.