Budući da je eponimni lokalitet po kome je ponela ime cela jedna blistava kultura stara 7000 godina, nameće se pitanje da li je Vinča bila metropola
Poznato je da se metropolama smatraju gradovi sa više od pola miliona stanovnika, a kako je broj stanovnika u neolitu bio mnogo manji, komunikacije i migracije bile drugačije od današnjih, Vinča se može smatrati metropolom neolitske Evrope.
Izraz praistorijska metropola ušao je u javnost tokom istoimene izložbe upriličene 2008. godine. Nakon decenija proučavanja nova geofizička istraživanja pokazala su postojanje pravih manjih i većih naselja, a potom i većih gradova, koji se polako uzdižu iz zemlje.
Grad podrazumeva zajednički život ljudi na ograničenom prostoru, a jedna od važnih osobina gradova je specijalizacija poslova i korišćenje javnih prostora, kao i razvijanje životne kulture u zbijenim prostorima sa mnogo ljudi. U nauci vlada opšte uverenje da su gradovi nastali tek po završenom procesu sedentarizacije i pošto su zajednice počele da proizvode hranu, a stvaranje viška proizvoda najčešće se ističe kao neophodnost za postojanje grada.
Novija istraživanja vinčanske kulture pokazala su ne samo da su naselja te kulture bila mnogo veća i mnogoljudnija nego što se pre mislilo već i da su bila visokourbanizovana.
„Ako se u srednjovekovnoj istoriji gradovima smatraju naselja od nekoliko stotina ljudi, moramo istaći da su u vinčanskoj kulturi oni bili mnogoljudniji. Istraživanja geofizikom i geofizičkim metodama, prvi put su upotrebljena na istraživanjima lokaliteta vinčanske kulture Divostin i Grivac u Šumadiji, na zajedničkom projektu srpskih i američkih institucija, kada su tim predvodili Elizabet Ralf sa Univerziteta u Pensilvaniji sa Alanom Mekferonom sa Univerziteta u Pitsburgu i Dragoslavom Srejovićem sa Univerziteta u Beogradu. Kako je tada ova metoda bila tek u razvoju, bilo je potrebno još pedesetak godina da ona uznapreduje, kako bismo mogli da vidimo u velikim detaljima šta se zapravo nalazi ispod zemlje“, objašnjava dr Miroslav Kočić, upravnik Centra za arheologiju „Dragoslav Srejović“ Univerziteta u Kragujevcu.
Jedan od najvećih šokova za naučnike je bio kada se krenulo sa primenom geofizičkih istraživanja na lokalitetu Stubline kod Obrenovca, a kasnije na lokalitetima Oreškovica, Belovode, Drenovac, Grivac i Kusovac.
„Kada smo te lokalitete u Šumadiji počeli da snimamo geofizičkim metodama, počeli smo da nailazimo na kuće uređene u pravilnim redovima, stotine kuća između kojih se nalazio javni prostor na kome se nešto dešavalo. Kada smo u sklopu mog doktorata uradili statističku analizu materijala sa površine, alata, posuda, videli smo da su u pojedinim delovima naselja postojale specijalizovane za pojedine aktivnosti, to jest već imamo specijalizaciju na nivou celog naselja, što je bio veoma značajan podatak, jer tu ulazimo u onaj drugi deo koji nije bio samo kvantitativni oko karakterizacije grada i gradskog stanovništva i protourbanizacije, već sada vidimo da počinjemo da dobijamo javne prostore, javnu komunikaciju“, dodaje arheolog.
„Dobijamo specijalizaciju poslova na nivou na kome nismo očekivali, a to je postavilo temelje za dalja proučavanja i na tome radimo trenutno projekte. Jedno od najfascinantnijih pitanja koje postoji u vezi sa neolitom i vinčanskom kulturom su upravo rana pojava i rani procvat trgovine, metalurgije, inovacija, kreativnosti, umetnosti za koje je bilo neverovatno bitno to okruženje i osećaj zajednice, saradnja i komunikacija više stotina ili više hiljada ljudi istovremeno, a potom razvijanje veza između različitih naselja“, ističe dr Miroslav Kočić.
