Stanovnici sirijskog mesta Malula jedini na svetu komuniciraju na aramejskom
Priljubljena uz ogoljene litice klanca koji oštro preseca planinu Kalum nalazi se Malula, jedna od najstarijih hrišćanskih naseobina sveta.
Legenda kaže da je u ranom prvom veku devojka po imenu Tekla utekla od ugovorenog braka s jednim paganinom kako bi vodila hrišćanski život. Bežeći od progona Rimljana, stigla je pred kamenu liticu. Ulaz se volšebno otvorio. Spasena, provela je život lečeći bolesne vodom iz svetog izvora.
Ulaz, što je u prevodu sa aramejskog ime Malule, pružao je prvim hrišćanima utočište po katakombama isklesanim u krečnjaku negostoljubivog gorja na oko 1.400 metara nadmorske visine. Neki su ostali da bi čuvali veru koju je apostol Pavle iz Jerusalima doneo za Damask, 65 kilometara južnije.
Čuvajući veru, čuvali su i aramejski jezik, koji je čudesno preživeo nedodirnut od svih osvajača, uključujući i islamskih džihadista koji su Malulu pokušali da zauzmu s jeseni 2013.
Malula je jedina enklava na svetu koja ljubomorno čuva semitski jezik tri milenijuma duge istorije. Asirci su ga u osmom veku stare ere prihvatili kao drugi jezik i nehotično širili deportacijom aramejskog stanovništva. Vavilonski trgovci su kasnije doprineli da postane lingva franka regiona, zamenjujući akadejski.
Jezik je blizak starohebrejskom, sirijačkom i feničanskom, a piše se pismom koje korene vuče iz feničanske azbuke. Na aramejskom su ispisani neki delovi Starog zaveta – Knjige Danijela i Ezre, 60 tomova Vavilonskog i Jerusalimskog Talmuda, kao i delovi čuvenih svitaka sa Mrtvog mora.
Negde u šestom veku stare ere starohebrejski je jezik sveštenstva, vlasti i viših klasa, a običan svet prihvata aramejski kao glavni jezik Jevreja u periodu Drugog hrama – od 539. godine stare ere pa sve do 70. godine nove ere, kada su ga Rimljani porušili.
Kasnije je dobio svoju istočnu i zapadnu verziju. Oblikujući gruzijsku, jermensku, a potom gotsku azbuku i glagoljicu, aramejski se koristio sve do 650. godine naše ere, kada je posle islamskih osvajanja počeo da ga potiskuje arapski. Izgubio je pisano obličje koje naučnici pokušavaju da ožive, a kao govorni jezik je u jedinstvenoj lingvističkoj oazi Malule opstao zato što je bio uključen u liturgije Sirijske (Antiohijske) pravoslavne crkve, Asirske crkve istočnog rituala, Haldejske i crkve libanskih katolika maronita.
Jedino drugo mesto na čitavom Bliskom istoku gde je u liturgiji moguće čuti aramejski jeste haldejski hrišćanski manastir Raban Hormizd u iračkoj provinciji Niniva.
Tim je, dakle, jezikom Hrist komunicirao sa svojim učenicima, budućim apostolima, optuživao Fariseje i tešio uplakane žene dok je nosio krst ka Golgoti, razmišljao sam slušajući liturgiju koju mi je u konventu Mar Sarkis, jednom od najstarijih hrišćanskih manastira iz četvrtog veka, u kasetofon na aramejskom pevala mlada monahinja.
Okružena platoom na brdu sa koga se širi pogled na porozno stenje prošarano uklesanim krstovima, ova čudesna crkva koja pripada grčkim katolicima mi je, kao i koptska Viseća crkva Presvete Bogorodice u Kairu s freskama iz trećeg i četvrtog veka, pomogla da relativizujem pojmove o istorijskoj baštini, ali i da naslutim kada je crkva počela da dobija obrise strogo hijerarhijske i disciplinovane organizacije.
Mar Sarkis čuva neke od najstarijih ikona na svetu, ali i izuzetno redak oltar – tajnu koju je imperator Konstantin pokušavao da sakrije. Oltar je u obliku potkovice, sa začepljenom rupom na dnu konusa koja pokazuje da su ga pagani, na temeljima čijeg hrama je manastir podignut, koristili kao odvod za krv žrtvovanih životinja.
Ranohrišćanski oltar je, objašnjavao mi je ljubazni sveštenik, tako oblikovan da su svi oko njega okupljeni ravnopravni, a Hristu je omogućavao da lako pere noge svojih apostola. Taj egalitarizam je napušten jer je na Nikejskom saboru 325. i Konstantinovim ediktom propisano da oltar mora da bude u obliku paralelopipeda.
Uspostavljala se hijerarhija koju će do savršenstva dovesti Rimokatolička crkva, čiju je organizaciju, ne slučajno, kopirala boljševička partija. Na vrhu papa, zaštićen aurom sopstvene nepogrešivosti, odnosno generalni sekretar koga je štitila slična dogma. Kardinalski kor kao Politbiro. Biskupska konferencija kao Centralni, a dijeceze kao gradski komiteti. Župnici kao sekretari opštinskih komiteta.
Sovjeti su zabranili religiju, spaljivali crkve i streljali sveštenike. Proradili su isti okrutni mehanizmi koje je vatikanska Kongregacija za doktrinu vere, poznatija u svojim prvim danima kao Inkvizicija, koristila za obračun sa svima koji nisu spremni da se slepo pokore.
To što se sumnja da postoje jevanđelja koja su misteriozno nestala isto je „čišćenje” istorije kao kada sa grupnog portreta Politbiroa retuširanjem bude uklonjen neki član koji je u međuvremenu zglajznuo.
Sa zebnjom sam čitao kako su džihadisti Nusra fronta, militantne sirijske grupe bliske Al Kaidi, 2013. upali u Malulu. Uspeli su da u svom rušiteljskom besu za nekoliko sati oštete Mar Sarkis i impresivno kameno zdanje Konventa Svete Tekle, kojim upravlja grčki pravoslavni patrijarhat Antiohije. Kidnapovali su 13 sestara, ali one su naredne godine oslobođene. Ukrali su 26 ikona pre nego što ih je bombardovanje sirijske avijacije nateralo na povlačenje.
Konvent je ponovo otvoren 2018, ali znatan broj od 6.000 stanovnika, mahom grčkih katolika, tek treba da se vrati. Oni koji su to već učinili očistili su mesto od ruševina rata i grafita koji su prljali zidove. Čekaju povratak hodočasnika. Malula više nije rana Hristova.
